Afbeelding
Foto: Schatten van de Krim

Franks Filmtip: ‘Deze documentaire over een strijd in de kunstwereld is pijnlijk, spannend en relevant’

Door: Frank Spreuwenberg Cultuur Uitgelicht

BREDA - Wekelijks belicht filmliefhebber Frank Spreuwenberg een film die in één van de Bredase bioscopen draait of online te bekijken is. Dit keer is dat ‘De schatten van de Krim’, te zien op Picl.nl.

“Spectaculaire archeologische topstukken uit vijf Oekraïense musea zijn nu te zien in het Allard Pierson Museum te Amsterdam. De Krim – Goud en geheimen van de Zwarte Zee toont de rijke historie van het schiereiland, dat sinds de 7de eeuw v. Chr. door de Grieken werd gekoloniseerd. Nog niet eerder leende Oekraïne zo veel archeologische vondsten van de Krim uit: van een gouden zwaardschede en dito pronkhelm tot talloze juwelen.

Zo kondigde het Allard Pierson Museum in Amsterdam in februari 2014 met trots de tentoonstelling over de kunstschatten van de Krim aan. De tentoonstelling werd door de Oekraïense museumconservator en archeologe Valentina Mordvintseva samengesteld als reizende tentoonstelling. Ze heeft een deel van de tentoongestelde voorwerpen zelf opgegraven en de Krimmusea overgehaald hun kostbaarste schatten af te staan.

Op 6 februari 2014 werd de tentoonstelling geopend, maar nog geen maand later bezette Rusland de Krim en ging de tentoonstelling op slot. De annexatie stelde het Allard Pierson museum voor de absurde vraag aan wie de Krimkunstschatten moeten worden terug gegeven. Aan de staat Oekraïne of aan de musea op de Krim, waar Rusland het inmiddels voor het zeggen had.

Belangen
De belangen zijn groot. Het gaat om ruim 500 objecten. Niet alleen van goud, maar ook voorwerpen die duidelijk maken dat door de eeuwen heen allerlei volkeren op de Krim afkwamen, zoals blijkt uit een Chinees lakkistje dat via de zijderoute op de Krim terecht is gekomen. Allemaal onvervangbaar, allemaal minstens tweeduizend jaar oud en tezamen miljoenen waard.

Zowel de staat Oekraïne als de vier Krim Musea begonnen in Nederland tegen het Allard Pierson Museum te procederen. Doel: afgifte van wat zij ‘hun eigendommen’ noemden. De directeur van het Allard Person museum, Wim Hupperetz, achtte het raadzaam niet zelf een keuze te maken, maar de kostbare kunstschatten op een geheime plek te verstoppen totdat de rechter uitspraak heeft gedaan. Mordvintseva staat aan de Russische kant. Haar grote rivale is Ljoedmila Strokova, directeur van het Historisch Museum in Kiev. De museumwereld is een kleine wereld. De sleutelfiguren kennen elkaar goed, want voor het samenstellen van tentoonstellingen is men op elkaar aangewezen en dan is vertrouwen onmisbaar. Maar nadat we Poetin in Sebastopol met groot machtsvertoon hebben zien verklaren dat de Krim is teruggekeerd naar het moederland Rusland, zijn Mordvintseva en Strokova in plaats van goede collega´s, elkaars vijanden geworden.

Tekst gaat verder onder de trailer

Proces
Bizar is het proces in Nederland. Het gaat in de rechtszaak bijna niet om de kunstschatten, maar om de toepassing van regels. Politiek over de rug van cultuurhistorisch erfgoed. Conservator Mordvintseva voelt zich schuldig en durft de Krim musea haast niet meer onder ogen te komen. De Oekraïense Strokova is bang dat het erfgoed naar Moskou verdwijnt, wat eerder is gebeurd. Intussen zien we parmantig pratende advocaten, die wel gewichtig doen, maar zich niet kunnen voorstellen dat hun argumenten flinterdun zijn. En dan komt als prachtig contrast een paardenfokker uit de Krim in beeld in wiens grond door de archeologen wordt gegraven. ‘Ik snap niks van dat nationalistische gedoe’, zegt hij, ‘alle mensen zijn hetzelfde’. Een verstandige kijk, lijkt me. De Krimschatten horen thuis in de musea waar ze vandaan komen, op de Krim, ongeacht nationaliteit. Maar daar denken rechtbank en gerechtshof anders over. De zaak is nog niet beslist want het wachten is nog op een eindoordeel van de Hoge Raad. Vanwege de actuele oorlog in de Oekraïne is besloten de film eerder uit te brengen.

Specialiteit
Regisseur Oeke Hoogendijk heeft het maken van documentaires over kunst tot haar specialiteit gemaakt. Dat zijn veelal langlopende projecten. Neem haar documentaire ‘Het Nieuwe Rijksmuseum’, waarin ze tien jaar lang de grootschalige verbouwing en herinrichting van het Rijks heeft gevolgd. Een verbluffende inkijk in de wereld van een museumdirecteur. Of “Mijn Rembrandt”, waarin ze jarenlang (schatrijke) kunstverzamelaars volgt, op jacht naar een bekende of onbekende Rembrandt. Bijzonder is dat ze het vertrouwen weet te winnen van de mensen om wie het gaat en dat ze het verhaal dat ze wil vertellen – de successen, maar ook de mislukkingen, met alle emoties die daarbij komen - toont met indringende filmbeelden. Ze heeft er een neus voor steeds op het goede moment, op de juiste plek, met de juiste personen te zijn. Dat is haar kracht. De documentaire De Schatten van de Krim over een strijd in de kunstwereld is pijnlijk, spannend en relevant.

Wat je moet weten over de film:
- In 1954 werd de Krim door de Sovjet Unie aan Oekraïne overgedragen. Oekraïne was toen onderdeel van de Sovjet Unie, maar is sinds 1991 een onafhankelijk land. Die onafhankelijkheid is internationaal erkend, ook door Rusland, en vastgelegd in het zogenoemde Boedapest Memorandum. Naast het strategisch belang van de Krim voor Rusland (er ligt een grote basis van de Russische Zwarte zee vloot) speelt bij de annexatie vermoedelijk de vondst mee van grote gasreserves in het Oekraïense deel van de Zwarte Zee. Rusland heeft geprobeerd met Oekraïne een contract te sluiten voor de ontginning van de gasvoorraad, maar het contract ging uiteindelijk naar Royal Dutch Shell.

- In de tentoonstelling werden 565 unieke voorwerpen getoond uit vier Krim musea en een museum buiten de Krim. De Krimmusea staan in de hoofdstad Simferopol, in Kertsj, in Bakhchisaray en in de havenstad Sebastopol.

- Het Amsterdamse advocatenkantoor Houthoff, ook wel het Kremlinkantoor genoemd, behartigde via de Krimmusea de belangen van Rusland. Na de invasie van Rusland in Oekraïne heeft Houthoff bekend gemaakt afstand te nemen van hun Russische cliënten.