Toenmalig burgemeester Chris Rutten met een vaandel van 750 jaar Breda.
Toenmalig burgemeester Chris Rutten met een vaandel van 750 jaar Breda. Johan van Gurp/Stadsarchief

Het hoe en waarom van Breda en het geboortejaar van de stad

Blog

BREDA - Breda is inmiddels de negende stad van het land. We zijn Nassaustad, bourgondisch en hebben een rijke geschiedenis die ook in het centrum is terug te zien. Maar hoe is Breda ontstaan?

Moerassig grasland. Beken en stroompjes op de grens van zand en kleigrond. Dat is de natuurlijke geologie van de plek waar nu de stad van 182.000 inwoners ligt.

Duizenden jaren voor onze jaartelling lopen er jagers/verzamelaars rond, die jagen op de ruim aanwezige wild. Rond 1500 voor Christus vinden we de eerste permanente bewoning. In de eeuwen daarna vestigen boeren zich in de buurt van de Haagse Beemden.

Tot aan de Romeinse tijd groeit het aantal boerderijen in het gebied langzaam. Op de Steenakker is een cluster hoeven aangetroffen die er lange tijd gestaan hebben, maar een sterke groei van de bewoning blijft uit. Het huidige stadscentrum is dan nog vooral water, weide-, akker- en woestegrond. In de periode tot de middeleeuwen blijft het beeld nagenoeg gelijk neemt het aantal boerenbedrijven in het gebied gestaag toe.

Dan arriveren we in de 12e eeuw. In de buurt van waar twee riviertjes samenkomen wordt een kasteel gebouwd. Er is niet veel duidelijk over deze eerste burcht maar de komst van het kasteel betekent dat er activiteiten naar het gebied worden getrokken. Zo kan er bijvoorbeeld tol worden geheven op deze kruising van water en een oost-west doorgaande weg.

Die weg volgt de hogere gronden in het zompige gebied en zijn de huidige Haagdijk en Boschstraat. Omdat er tussen die twee een hoge zandheuvel ligt, die ‘t Sandt genoemd wordt, maakt de weg vanaf de Haagdijk een bocht naar het zuiden en vervolgt even later de weg oostwaarts. 't Sandt kennen we nu beter als de Grote markt. De S-bocht als de Brugstraten, Karrestraat en Ridderstraat / St Janstraat.

Boerderijen en hoeven zijn vooral langs deze wegen en een weg naar het zuiden te vinden en hun gronden lagen buiten het centrum, van Hoge Vucht tot IJpelaar. Er komen markten en de haven ontwikkelt zich verder als een plek voor overslag. Goederen vanaf het water worden op karren geladen voor verder vervoer en andersom. Daarnaast komen met de Heren van Breda ook politieke, religieuze en sociale instellingen. Er worden kerken en gasthuizen gebouwd, en er ontstaat een bestuur. Met al deze bedrijvigheid krijgt Breda steeds meer bewoners en wanneer in de eerste helft van de 13e eeuw een aarden stadswal gebouwd wordt begint het al aardig op een stad te lijken.

Beelden stadsarchief / Stadsfotograaf Breda

Voor de jubileavieringen nemen we aan dat Breda in 1252 officieel stad wordt, maar waarschijnlijk heeft die overgang geleidelijker en eerder plaatsgevonden. Inwoners van het dorp Breda kregen vanaf het begin van de 12e eeuw steeds meer vrijstellingen, rechten en plichten die bij een stad hoorden. Omdat we uit 1252 een document hebben dat een aantal van die rechten noemt, gebruiken we dat als als ons 'geboortejaar'.

Begin 14e eeuw pacht de familie van Polanen het gebied en ze kopen het in 1350. Vanaf dat moment ontwikkelt Breda zich verder als handels- en hofstad. Later, vanwege de strategische ligging, wordt ze frontstad in de Spaanse oorlogen, met grote gevolgen voor de ontwikkeling. Maar dat is weer een ander verhaal.

Jorgen Janssens
Stadsfotograaf Breda en bestuurslid van Geschiedkundige Kring 'De Oranjeboom'.  Zijn foto's van Breda zijn te zien op Instagram, en zijn korte verhaaltjes over de stad lees je op Facebook.