Franks Filmtip: 'De spanning en geheimzinnigheid zorgen voor een paranoïde sfeer'

BREDA -  Wekelijks belicht filmliefhebber Frank Spreuwenberg een film die in een van de Bredase bioscopen draait. Deze week is dat even anders. Door de coronacrisis zijn Bredase bioscopen gesloten en moeten mensen thuis vanaf de bank films kijken. Deze week The Imitation Game. Te zien via NPO Plus en streamingsdienst Cinetree (huren voor 2,99 euro).

Zonder hulp van de wetenschap kan een oorlog niet worden gewonnen. De Duitsers lieten Wernher von Braun de eerste raketten maken, de V-2. Op advies van Einstein lieten Amerikanen de atoombom ontwikkelen onder leiding van de natuurkundige Robert Oppenheimer. Maar hoe regel je nou dat de vijand jouw berichten niet kan afluisteren? De Duitsers hadden wetenschappers nog vóór het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog een apparaat laten ontwikkelen waarmee berichten gecodeerd verzonden konden worden. Dat apparaat noemden ze Enigma, Grieks voor raadsel. Met dat instrument kon de ontvanger de berichten ook decoderen. De Duitsers dachten dat de code niet te breken was. In Engeland waren echter wetenschappers aan het werk gezet om de Enigma code te kraken. Dat werd een spannende strijd, die de oorlog kon verkorten en ook echt is gevoerd. Het is allemaal te zien in de film The Imitation Game.
 

Crypto-analyse

De crypto-analytische dienst zat in Bletchley Park, een landgoed in zuid Engeland. De moeilijkheid van het kraken van de Enigma code was dat de Duitsers elke dag precies om middernacht de sleutel veranderden zodat het geallieerde team van wiskundigen maar 24 uur had om met pen en papier de code te kraken. De geallieerden hadden dus de scherpste geesten nodig. Het project stond onder leiding van een dertiger, de briljante Engelse wiskundige Alan Turing (gespeeld door Benedict Cumberbath). In juni 1940 werd Joan Clake (gespeeld door Keira Knightley) bij het project betrokken. Haar wiskundige talent was ontdekt bij meetkunde colleges aan de universiteit van Cambridge. In Bletchey Park was zij tussen allemaal mannen de enige vrouw die belast was met de crypto analyse.

De 'Bombe'

Omdat het kraken van de code met pen en papier niet lukte, ontwikkelde Turing een machine, de ´Bombe´. De ´Bombe´ was zo groot als een woonkamer en kan als voorloper van de computer worden beschouwd. Ook met het apparaat lukte het aanvankelijk niet de Duitse codes te ontcijferen. De Engelse regering, die veel geld in het project had gestoken, begon haar geduld te verliezen. Ook omdat de Duitse onderzeeërs succesvol waren in het onderscheppen van geallieerde konvooien op zee. Tussen maart en juni 1941 brachten de Duitsers per maand 282.000 ton geallieerde schepen tot zinken. De druk was dus super hoog, maar uiteindelijk lukte het de code te kraken. Daarbij was zeer behulpzaam dat de Duitsers hun berichten telkens afsloten met ´Heil Hitler´.

Alleen, daarmee is het verhaal niet af. Want de vijand mag niet weten dàt de Enigma code is gekraakt. Hoe langer dat geheim blijft, des te meer informatie de geallieerden vergaren over de Duitse aanvalsplannen. Vóór alles moet voorkomen worden dat de Duitsers hun coderingssysteem veranderen, want de versleutelde berichten zijn een goudmijn aan informatie. Een duivels dilemma want Turing en zijn team weten van de aanvalsplannen op de Engelse schepen, maar kunnen niet waarschuwen zonder te verraden dat de code is gekraakt. Maar, niet waarschuwen leidt op de geallieerde schepen tot grote aantallen slachtoffers. Alseen teamlid meldt dat zijn broer vaart op een van de schepen die de Duitsers gaan aanvallen, staat Turing voor de vraag of hij onverbiddelijk moet blijven.

De foto gaat verder onder de foto.

Hechte vriendschap

Ook het persoonlijke leven van Turing komt aan bod. In het voorjaar van 1941 ontwikkelt Joan Clarke een hechte vriendschap met haar collega Alan Turing. Na enige tijd vraagt Turing Clarke ten huwelijk. Zij stemt toe en Turing stelt Joan voor aan zijn familie. Tot haar ontsteltenis zegt Turing een paar dagen later dat hij twijfelt over hun huwelijk vanwege 'homoseksuele neigingen'. Clarke en Turing blijven ondanks de schok verloofd, maar in de late zomer van 1941 is de relatie onhoudbaar en eindigt hun verloving met wederzijdse instemming.

Verborgen privéleven

Turing doet niet alleen ultra geheim werk, hij heeft ook een verborgen privéleven, want homoseksualiteit was toen nog strafbaar in Engeland. Niet alleen nazi-Duitsland is zijn vijand, maar ook de Britse geheime dienst, die Turing ziet als veiligheidsrisico. Die spanning en geheimzinnigheid zijn in het scenario evenwichtig uitgewerkt en zorgen voor een paranoïde sfeer. Zijn genie en gebrek aan sociale vaardigheden – Turing nam niet de tijd om anderen iets uit te leggen - worden door Cumberbatch als koppige wiskundige overtuigend uitgebeeld. Hoewel Turing na afloop van de oorlog door de Engelse regering voor zijn verdiensten werd onderscheiden, maakte diezelfde overheid zijn leven tot een drama. Vanwege zijn ´homoseksuele neigingen´ werd hij onder dwang chemisch gecastreerd. Dat kon Turing niet verdragen en in 1954 maakte hij, 41 jaar oud, een einde aan zijn leven. Het is een raadsel waarom deze stamvader van de computer niet eerder dan in 2014 met een film is gerehabiliteerd.