Afbeelding
Foto: Screenshot YouTube

Franks Filmtip: ‘Van de geschiedenis kunnen we leren: Dear Comrades! laat zien waarom’

Door: Frank Spreuwenberg Cultuur Uitgelicht

BREDA - Wekelijks belicht filmliefhebber Frank Spreuwenberg een film die in een van de Bredase bioscopen draait of online te bekijken is. Dit keer Dear Comrades! Te zien in Chassé Cinema.

Het was ondenkbaar dat arbeiders in de door Lenin gevestigde communistische heilstaat ontevreden konden zijn, laat staan bereid waren om te staken. Toch legden in 1962 de arbeiders van de locomotieffabriek in Novotsjerkassk, een stad in het zuid westen van Rusland, het werk neer, organiseerden ze protestvergaderingen en hielden stakingsmarsen naar het kantoor van de communistische partij. Aanleiding waren de stijgende voedselprijzen en dalende lonen. De ongewapende stakers werden botweg neergemaaid, maar dat moest uiteraard geheim blijven.

‘Toen waren er nog echte communisten’
Deze historische feiten liggen ten grondslag aan het fictieve verhaal van Ljudmila Syomina (Julia Vysotskaya), een vrouw van eind veertig en overtuigd communist, lid van het stadscomité. Onder Stalin was alles beter, zegt ze in de film, want “toen waren er nog echte communisten”. Waarmee ze bedoelt dat onder zijn opvolger Chroesjtsjov je niet meer wist waar je aan toe was. Ze heeft een dochter van achttien, Svetka (Julia Burova), die in de locomotieffabriek werkt. Tot woede van haar moeder steunt ze de staking.

Om de arbeidersopstand te onderdrukken wordt de hulp ingeroepen van het leger. In de Russische grondwet staat dat het leger niet schiet op haar burgers. Daarom heeft de plaatselijke legerleiding losse flodders aan de soldaten uitgedeeld. Maar dat pikken ze in Moskou niet. De geheime dienst, de gevreesde KGB, verschijnt in Novotsjerkassk om onderzoek te doen naar de “aanstichters” van de opstand. Maar niet alleen daarom.

Bij het protest vallen tientallen doden en gewonden door geweervuur. Wie heeft opdracht gegeven om te schieten? De KGB geeft het leger de schuld en het leger de KGB. In opdracht van hogerhand wordt Novotsjerkassk van de buitenwereld afgesloten. Van de slachting mag niets naar buiten komen. Omdat de bloedsporen niet uitgewist kunnen worden, wordt het plein opnieuw geasfalteerd. Elke inwoner moet een verklaring tekenen. Daarin staat dat op praten over de gebeurtenissen de doodstraf staat.

Intussen is dochter Svetka verdwenen. Ze stond op het plein waar de slachting plaatsvond. Ljudmila gaat wanhopig op zoek naar haar dochter. Viktor (Andrej Gusev) is een KGB agent, die Ljudmila thuis bezoekt. Hij is op zoek naar haar dochter Svetka, die als een van de aanstichters van de opstand wordt beschouwd. Met een stalen gezicht zegt hij tegen de wanhopige moeder: “Er zijn criminelen en onwetende meelopers. We kunnen niet alle arbeiders arresteren.” De boodschap is duidelijk. Om het bloedbad uit de geschiedenisboeken te houden zullen er mensen – dood en levend – moeten verdwijnen. Niettemin volgt met hulp van de KGB agent een levensgevaarlijke zoektocht naar de verdwenen Svetka.

Zwart-wit
Dear Comrades! is een zwart-wit film, die in een afwijkend formaat wordt geprojecteerd. Dat draagt bij aan het Polygoonjournaal-gevoel, dat westerlingen tijdens de Koude Oorlog moeten hebben gehad als ze naar beelden uit de Sovjet-Unie keken. Daarmee contrasteert enigszins de Amerikaanse filmsterrenlook van Julia Vysotskaya als moeder Ljudmila en Andrey Gusev als KGB agent. In het grote communistische systeem spelen ze een kleine rol, maar juist door het verhaal vanuit twee fictieve individuen te vertellen winnen de dramatische feiten rond de moordpartij aan zeggingskracht. Fascinerend is ook hoe regisseur Andrei Kontsjalovsky, die ook het scenario schreef, laat zien hoe het hiërarchische communistische systeem werkt. Iedere bullenbak wordt een schoothondje die zijn straatje schoonveegt, zodra hij zich bij een meerdere moet verantwoorden. Dear Comrades! is een geslaagde film omdat een doodgezwegen geschiedenis tot leven wordt gewekt, zodat een gedeelde geschiedenis kan ontstaan. Het kan zó weer gebeuren.

Klik hier om de trailer te bekijken.

Wat je moet weten over de film
-Julia Vysotskaya, die de rol van moeder Ljudmila Syomina speelt, is in 1972 in Novotsjerkassk geboren, dus tien jaar na de dramatische gebeurtenissen daar. Haar echtgenoot is regisseur Andrei Kontsjalovsky. Daarmee heeft ze twee kinderen, een dochter en een zoon.

-Dear Comrades! won vorig jaar op het filmfestival van Venetië de speciale juryprijs.

- Regie: Andrei Kontsjalovsky. Met: Julia Vysotskaya, Andrey Gusev, Julia Burova