Fragment uit de documentaire.
Fragment uit de documentaire. Foto: screenshot/WB

Franks Filmtip: Theys shall not grow old

Cultuur

BREDA - Wekelijks belicht filmliefhebber Frank Spreuwenberg een film die in een van de Bredase bioscopen draait. Deze week: Theys shall not grow old, te zien in Chassé Cinema, Pathé en Kinepolis.

De opa van regisseur Peter Jackson, die ook de Oscar winnende film Lord of the Rings regisseerde, heeft in de Eerste Wereldoorlog nog aan Engelse zijde meegevochten. Hij raakte in 1916 gewond bij de slag om de Somme. Jackson heeft deze documentaire, speciaal gemaakt ter gelegenheid van de herdenking van het einde van The Great War honderd jaar geleden, aan hem opgedragen.

De gruwelijke werkelijkheid komt dichterbij
De Engelse oorlogsorganisatie Imperial War Museum en de BBC hebben tachtig uren beeldmateriaal ter beschikking gesteld dat Jackson heeft bewerkt tot een documentaire van 100 minuten waar je ademloos naar kijkt.

Tot nu toe waren van die oorlog op het Europese continent alleen schokkerige beelden bekend, waarin soldaten onnatuurlijk liepen, te snel of te langzaam, en met steden in korrelige grijstinten, alles zonder geluid, zonder kleur en daardoor vlak en weinig zeggend, allemaal lang geleden en ver weg van de tegenwoordige tijd.

Met de modernste computertechnieken heeft Jackson die beelden tot leven gewekt. Mannen praten, ze hebben kleur in hun gezicht, hun uniformen zijn bruin of groen, , er wordt gelachen waarbij slechte gebitten worden ontbloot, er wordt geschreeuwd, en na een granaatinslag zijn de loopgraven rood gekleurd, bezaaid met lijken waartussen volgevreten ratten scharrelen. Die gruwelijke werkelijkheid komt daardoor dichterbij.

Liplezers
De aanpak van Jackson mag er zijn. In een interview zei hij dat hij dat de frontsoldaten betere beelden verdienden, hij wilde ze een menselijk gezicht geven 'zodat het hedendaagse publiek weer kennis met ze kan maken.' Niet alleen heeft hij de beelden van kleur voorzien, hij heeft liplezers ingeschakeld om te ontcijferen wat er op de beelden wordt gezegd. Vervolgens heeft hij acteurs ingeschakeld die de aldus aan de stilte ontfutselde teksten inspreken, zodat de soldaten in de documentaire zich weer uitspreken.

In de documentaire zitten alléén woorden van mensen die er hebben gevochten. Maar misschien nog indrukwekkender zijn de commentaarstemmen die de beelden begeleiden. In de documentaire zitten alleen woorden van mensen die er hebben gevochten. Dus geen historici, geen voice-over.

In de jaren zeventig en tachtig zijn honderden uren audio materiaal opgenomen, interviews met veteranen die er bij waren en over hun ervaringen vertellen. Tientallen fragmenten uit deze interviews heeft Jackson gekoppeld aan de beelden in de documentaire.

Bij de aftiteling komen alle namen voorbij met het onderdeel waarin ze hebben gediend en dat aantal is indrukwekkend. Al de verschillende stemmen en verhalen smelten zó samen met de beelden dat het niet stoort, maar integendeel, de beelden nog indringender maken dan ze op zichzelf al zijn. 'There was a job to be done, you just do it', zegt de een. Een ander vertelt hoe hij loog over zijn leeftijd om maar mee te mogen doen (de minimumleeftijd was 19 jaar), hij had een romantisch idee bij oorlog.

De frontsoldaten vertellen hoe ze over de lijken moesten stappen die in het niemandsland niet verwijderd konden worden, zelfs niet als het je vriend was, iemand zegt dat ze helemaal geen hekel hadden aan de Duitsers, die – eenmaal krijgsgevangen – zich keurig, bijna Brits, gedroegen.  

In de film zitten geen gevechtshandelingen, de camera's gingen toen niet mee omdat ze te zwaar waren. Maar daar gaat het Jackson ook niet om. Dat het in deze oorlog om mensen gaat, dát is wat Jackson wil laten zien. De stemmen hebben het overleefd, maar de meeste soldaten op de beelden hoogstwaarschijnlijk niet. Want alleen al aan Engelse zijde zijn een miljoen slachtoffers gevallen. Jackson heeft ze op indrukwekkende wijze tot leven gewekt.

Regie: Peter Jackson
Documentaire.