Franks filmtip: 'De film gaat over hoe een individu op kan gaan in de massa'

BREDA - Wekelijks belicht filmliefhebber Frank Spreuwenberg een film die in een van de Bredase bioscopen draait. Deze week Berlin Alexanderplatz. Te zien in Chassé Cinema.

Berlin Alexanderplatz is een wereldberoemd boek uit 1929. De schrijver, Alfred Döblin, laat in het Berlijn van tussen de wereldoorlogen zijn hoofdpersoon Franz Biederkopf, net uit de gevangenis, vertellen dat hij een goed mens wil zijn. Maar hij loopt als een vreemde door Berlijn, de stad die totaal is veranderd terwijl hij vast zat. 

In 1980 heeft Rainer Werner Fassbinder het boek verfilmd. Nu heeft Burhan Qurbani, een Duitse regisseur van Afghaanse komaf, zich aan het boek gewaagd. Dat is dapper want de verfilming van Fassbinder werd hoog geprezen.

Racisme en uitbuiting
De witte verschoppeling Franz Biederkopf heeft bij regisseur Qurbani plaats gemaakt voor de zwarte vluchteling Francis uit West Afrika. Francis wil geen vluchteling worden genoemd, hoewel hij dat wel is, maar immigrant of nieuwkomer. Dat raakt de kern van het verhaal, want net als Franz Biederkopf wil Francis een goed mens worden, veilig wonen met vrouw en kind, kortom: een beter leven. Zonder paspoort leeft hij in de schaduw van de razende stad. Racisme en uitbuiting zijn dagelijkse kost. In de donkere straten en pleinen staat de wereld op zijn kop. Als hij bij illegale arbeid een gewonde helpt, wordt hij ontslagen. Want door het bellen van een ambulance dreigt ontdekking van de uitbuiting. Reinhold is een rat die drugsverkopers werft onder illegalen. Drugshandel is de moderne versie van de criminele zaakjes waarvoor Biederkopf op pad werd gestuurd. Reinhold zorgt wel dat er iets meer licht valt op het donkere pad van Francis, hij geeft wat geld, maar op een feestje moet hij zich van Reinhold wel verkleden als gorilla. Nadat een ramkraak uit de hand is gelopen, wordt hij opgevangen door de prostitué Mieze. Terwijl nachtclubs fluorescerend neonlicht werpen op zijn wereld, wordt Francis gevangen gehouden door illusies. Als hij probeert los te komen van Reinhold moet Mieze daarvoor boeten.

De tekst gaat verder onder de trailer.

Slechte pad
Door de focus te verleggen van een witte kruimeldief (Franz Biederkopf) naar de zwarte drugverkoper (Francis) wint het verhaal aan actualiteit. Maar de vraag blijft na bijna honderd jaar hetzelfde: heb je (nog) een kans een goed mens te worden, als je wordt uitgekotst door de maatschappij? De film laat het slechte pad zien dat een illegale immigrant langzaam maar zeker wordt opgeduwd, een neerwaartse spiraal. Dat geeft een ongemakkelijk gevoel, want je blijft hopen dat het met de sympathieke Francis de goede kant op gaat.

Francis
In het boek gaat het meer om de collectieve gebeurtenissen, het stadleven, en de samenhang tussen de gebeurtenissen die geen samenhang lijken te hebben. Communisten, nazi’s en kleine krabbelaars kruisen het pad van Franz Bilderkopf. In de film van regisseur Burhan Qurbani wordt de focus vooral op Francis gericht, minder op het verloederde stadse leven. Zijn doen zien we, zijn denken horen we via Mieze, de alwetende verteller. Bij de verfilming van Fassbinder komt meer aan bod, maar die film duurt dan ook vijftien uur.

'Ich bin Deutschland!'
Voor de wereld van seks, drugs en machtsmisbruik is Francis een aantrekkelijke prooi. Welket Bungé, een prachtige zwarte acteur uit Guinee Bissau, is diep onder de huid van Francis gekropen. Als hij in opdracht van Reinhold drugsverkopers ronselt onder illegale immigranten roept hij uit: “Ich bin Deutschland!”. Gek genoeg is zelfs dàt geloofwaardig. Francis wil er bij horen, al moet hij daarvoor de taal van de vijand uitkramen. Met een rare arm en een piepstem speelt Albrecht Schuch overtuigend de psychopaat Reinhold, in alles het kwaad, de verleider die zijn macht misbruikt, een griezel die je niet in het donker wilt tegenkomen. Jella Haase (Mieze) is een engel die uit de hemel lijkt te zijn getuimeld. Het centrale thema – hoe een individu opgaat in de massa en daarbij zijn identiteit verliest – blijft in Berlin Alexanderplatz op indrukwekkende overeind.

Dit is wat je moet weten over deze film:

- Alexanderplatz (in 1805 vernoemd naar de Russische tsaar Alexander I) was rond 1920 het kloppende hart van Berlijn, een verkeersknooppunt met beroemde cafés en theaters. Van de toenmalige allure is weinig meer over. Bombardementen en stalinistische DDR bouw hebben het plein veranderd in een zielloos knooppunt.

- De schrijver Alfred Döblin was tussen 1905 en 1933 in Berlijn werkzaam als psychiater.

- Het boek Berlin Alexzanderplatz werd door de nazi’s verboden en maakte deel uit van de boekverbrandingen door de nazi’s in 1933.

- Regisseur Burhan Qurbani (1980) werd in Duitsland geboren. Zijn ouders zijn Afghanistan ontvlucht bij de invasie van hun land door de Sovjet Unie in december 1979

Regie: Burhan Qurbani
Met: Welket Bungé, Albrecht Schuch, Jella Haase
Te zien in: Chassé Cinema