Afbeelding
Foto: Werk Ohne Autor

Franks Filmtip: ‘Deze film is een onvergetelijke ervaring, een episch drama’

Door: Frank Spreuwenberg Cultuur Uitgelicht

BREDA - Wekelijks belicht filmliefhebber Frank Spreuwenberg een film die in een van de Bredase bioscopen draait of online te bekijken is. Dit keer de film Werk ohne Autor. Te zien bij Pathe-thuis.nl. 


Werk onhe Autor vertelt (losjes) het verhaal van de Duitse kunstenaar Gerhard Richter. In 1957 trouwde hij met Marianne Eufinger. Samen met zijn vrouw vluchtte hij in 1961 uit de communistische DDR naar het toenmalige West-Duitsland. In de film heet hij Kurt Barnert (Tom Schilling). Richter is bekend geworden met zijn fotorealisme. Begin jaren zestig schilderde Richter foto’s na, die hij vervolgens bewerkte, onder meer door krassen in de verf te trekken en de verf af te schrapen (blurren), waardoor het werk abstracter werd. In 1972 voerde Richter samen met o.a. de Duitse schrijver Heinrich Böll en Britse schilder David Hockney actie tegen het ontslag van de nu bekende kunstenaar Joseph Beuys als docent van de kunstacademie in Düsseldorf. Richter was na zijn vlucht uit Oost-Duistland bij die kunstacademie terecht gekomen.  

Familiedrama

In 2004 werd publiek bekend dat zich onder het naziregime in zijn familie een drama had afgespeeld. Zijn lievelingstante Marianne Schönfelder was schizofreen en werd in de nazitijd gesteriliseerd. In 1945 werd ze door het naziregime vermoord om het ras te zuiveren van geestelijk onbekwamen. Bij die misdaad had Richter’s schoonvader, Prof. dr. Heinrich Eufinger, een rol gespeeld. Hij was een SS-er en onder zijn leiding zijn 900 dwang sterilisaties uitgevoerd. Richter heeft zijn schoonvader meerdere keren geportretteerd, aanvankelijk zonder diens rol in de nazitijd te kennen. Richter maakte in 1965 het schilderij Tante Marianne, dat tegenwoordig in het Moma in New York hangt. Zoek een afbeelding van dat schilderij op internet en je begrijpt waarom Richers werk zo beroemd is. 

Geen biografische film

Werk ohne Autor is geïnspireerd op zijn zeer bewogen leven, maar het is geen biografische film geworden. In 1950 begint Kurt Barnert zijn opleiding aan de kunstacademie in Dresden. Daar wordt hij verliefd op Ellie Seeband (Paula Beer) en trouwt met haar. Zij is de dochter van een bekende professor, de gynaecoloog Carl Seeband. In het communistische Oost-Duitsland krijgt de kunststudent Barnert te maken met de ongemakkelijke werkelijkheid. Hij krijgt van staatswege een opleiding aan de kunstacademie, maar moet als tegenprestatie zijn talenten wel in dienst stellen van “het volk”, wat neerkomt op: meewerken aan de communistische propaganda. Dat gaat steeds meer knellen. En wat ook steeds ongemakkelijker wordt is zijn relatie met de vader van Ellie. Als je alles achterliet kon je vóór de bouw van de muur in 1961 nog met de U-Bahn in Berlijn naar het Westen ontkomen. Na zijn vertrek worden Kurt´s bombastische odes aan de arbeiders in de DDR vernietigd. Omdat hij geen werk heeft kunnen meenemen, moet hij in het Westen opnieuw beginnen. Hij wordt, ondanks zijn leeftijd, toegelaten tot de Kunstacademie van Düsseldorf. Dat is hem afgeraden omdat het daar, onder leiding van de exotische kunstenaar Professor Antonius van Verten (Oliver Masucci), een vrijgevochten bende is. 

Spanning

Het wordt heel spannend als zijn schoonvader – inmiddels ook uitgeweken naar het Westen – Kurt opzoekt in zijn atelier en wordt geconfronteerd met zijn eigen portret. Bij de eerste tentoonstelling in Wuppertal vragen journalisten wie de foto’s heeft gemaakt, die hij nageschilderd heeft. Uit zelfbescherming zegt Kurt dat het willekeurige foto’s uit kranten zijn, een toevallige selectie, waaruit de kunstcritici opmaken dat de “Urheber”, de schepper, onbekend is, zodat het werken zijn zonder auteur. Dat stoort hem niet want hij weet dat het publiek intuïtief, onbewust, zijn werk begrijpt. Met de kennis over het leven van de kunstenaar Gerhard Richter is de film een onvergetelijke ervaring, een episch drama, maar ook een eerbetoon aan Richter’s kunst en de kunst in het algemeen. Meer nog dan Tom Schilling (Kurt Banrnert) trekt Sebastian Koch als de schoonvader van Kurt de aandacht. Hoewel hij – als steeds – charmant en soepel beweegt, geeft hij je als kijker het gevoel dat dit maar een façade is, omdat er meer aan de hand is. Een knap staaltje acteerwerk.

Wat je moet weten over de film
Gerhard Richter leeft nog en woont in Keulen. Voor de Dom van Keulen heeft hij in 2006 een raampartij van 113 vierkante meter ontworpen, die bestaat uit 11.500 gekleurde vierkanten van handgeblazen glas. Het werk is een geschenk van Richter aan de stad.

Na het “Fotorealisme” volgde het “Kapitalistisch realisme”. Met technieken uit de socialistische kunstpraktijk stelde Richter de kapitalistische consumptiemaatschappij aan de kaak.

Richter heeft tegenover de New York Times verklaard afstand te nemen van de film omdat zijn levensverhaal is misbruikt. Door de film groeit zijn bekendheid, maar om de verkeerde reden. Hij wil bekend zijn om zijn werk, niet om zijn familiegeschiedenis.

De film is ook uitgebracht onder de titel “Never Look Away”