'Shakespeare wordt verkeerd begrepen'

BREDA - Bredanaar Jan Jonk is er bijna dertig jaar mee bezig geweest. De complete vertaling van Shakespaeres werk in hedendaags Nederlands. Woensdagavond spreekt Jonk over zijn Shakespeare-vertaling bij boekhandel Van Kemenade & Hollaers in Breda. "Mijn lezing gaat gekscherend over seks, seks en seks." Jonk: "Shakespeare wordt vaak verkeerd begrepen."

Door Hans Rooseboom

Het gehele vertaalde oeuvre - 39 toneelstukken en een grote hoeveelheid sonnetten plus andere gedichten - verschijnt in vier delen, het eerste daarvan is dit jaar uitgekomen.
De vertaling van Jan Jonk (Breda, 1943) is een hedendaags alternatief voor bestaande vertalingen. Want die bestaan natuurlijk wel. Zoals die van de hand van de befaamde Burgersdijk, een bioloog die les gaf aan de KMA. Maar die is inmiddels zo’n 120 jaar oud. En er is een Vlaamse vertaling van Willy Courteaux.

Zonder aan het werk van zijn voorgangers afbreuk te willen doen, denkt Jan Jonk dat hij in één opzicht beter gekwalificeerd is voor de taak. Hij is afgestudeerd in de taalkunde van het oud-Engels. "Shakespeare wordt op grote schaal verkeerd begrepen. Men denkt dat de taal van Shakespeare nauwelijks verouderd is. Iedereen met een goede kennis van het Engels kan Shakespeare begrijpen en vertalen. Maar dat is helemaal niet waar. Tegen die opvatting verzet ik mij al dertig jaar."

Shakespeare is namelijk vierhonderd jaar oud. Vierhonderd jaar, dat is lang geleden. "Ter vergelijking: ik ben opgegroeid in Breda. Het plat Bredaas van 50, 60 jaar geleden, dat bestaat nú al niet meer. Kun je na gaan hoe veel een taal verandert in 400 jaar. De taal van Shakespeare is geen modern Engels in een vroege versie, nee, de taal van Shakespeare is oud Engels, een taal waarin de woorden andere betekenissen hadden dan tegenwoordig."

Eerdere vertalers hebben volgens Jan Jonk geen rekening gehouden met dit historische gegeven. "Vijfenzeventig procent van de woorden bij Shakespeare betekenen iets anders dan ze tegenwoordig betekenen. Ook hoogleraren Engels denken dat ze Shakespeare kunnen lezen, maar ze zijn geen taalkundigen, ze zijn letterkundigen. Ik moet tegen al die professoren en universiteiten opboksen."
De omgang met een reus als Shakespeare heeft Jan Jonk niet onberoerd gelaten. "Shakespeare zet mij ertoe aan om met een enorme gedrevenheid mijn eigen geest te ontwikkelen. Hij heeft mij gemotiveerd om deze grote onderneming te beginnen en tot een eind te brengen."

Een niet onbelangrijk aspect betreft het scabreuze karakter van Shakespeare werk. Zeg maar de ruime hoeveelheid toespelingen op seks. ‘Als mensen vragen waar mijn lezing over gaat, dan zeg ik gekscherend: over seks, seks en seks. Ik erger me eraan dat er passages worden weggelaten. Zelfs een hedendaagse Shakespeare-vertaler als de Vlaming Willy Courteaux laat ‘schunnige’ passages weg. Die Courteaux is een hele vriendelijke man, maar hij beweert dat hij uit Romeo en Juliet 10 regels heeft weggelaten. Welnu, dat zijn er wel 50!’

Vertalen blijft zoeken, herlezen, opnieuw zoeken. "Het feit dat je een oplossing vindt, een vertaling voor een moeilijk woord, dat is uiteindelijk de voldoening die je hebt. Of het nu uitgegeven wordt of niet. Die beroemde passage die begint met ‘To be or not be; that is the question’ daar heb ik op zitten zwoegen, totdat ik had gevonden wat hij bedoelt. En dan nog kun je niet bewijzen dat het juist is...’"

De zoektocht naar het juiste woord bracht Jan Jonk bijvoorbeeld tot in het Textielmuseum in Tilburg. "Ik moest per se weten hoe het tussendeel van een mannenbroek in het Nederlands heette. Ik heb dat woord overigens nooit gevonden. Ik gebruikte er 'broekklep' voor, tot ik erachter kwam dat die term in zwang is op het terrein van de waterhuishouding.’"

De vertalingen van Jan Jonk zijn te vinden op zijn website. Als je er lukraak twee probeert - The Tempest (De Storm) en Twelfth Night, or What You Will (Driekoningenavond) - word je in beide gevallen al na enkele tientallen regels gepakt door het verhaal, door de taal, de dialogen en door de lichte toon die de overhand heeft.

Die aantrekkingskracht, die jeugdige charme die er ook na 400 jaar uit spreekt, is uiteraard de verdienste van William Shakespeare. Maar niet minder die van de vertaler die erin slaagt om taal die 400 jaar geleden modern en actueel was, ook anno 2008 modern en actueel te doen zijn. Daar legt Jan Jonk zich op uiteindelijk op toe. ‘Ik ben meer een dichter dan een wetenschapper.’

Jan Jonk spreekt over Shakespeare
Woensdag 23 september, boekhandel Van Kemenade & Hollaers Ginnekenweg 269/271. Aanvang 20.30 uur. Entree 5 euro, incl. consumptie.
Reserveren via info@kemhol.nl

Website Jan Jonk
www.janjonk.nl