Speech burgemeester Van der Velden, Dodenherdenking 2011

Dames en heren, jongens en meisjes,

Stelt u zich eens voor:

Het is 20.00 uur. De gordijnen zijn gesloten, de straatverlichting is gedoofd. Geen mens is meer op straat, behalve militairen én waaghalzen die zich ongezien proberen te verplaatsen. Levensgevaarlijk, want word je gezien, dan pakken ze je op. Of erger!

Deze maatregel, verduistering genoemd, is in Nederland ingevoerd in 1940 en verzwaard in 1942. Verduistering was een direct resultaat van de bezetting.
Tijdens de oorlog waren mensen niet vrij op straat. Wegblokkades, spontane controles en Duitse soldaten die op straat mensen aanhielden, waren aan de orde van de dag. Je was niet vrij om te gaan en staan waar je wilde, doordat de bezetter de grondwet buiten werking had gesteld. Als gevolg hiervan waren mensen eigenlijk vogelvrij.

Wij kunnen ons dat in 2011 nauwelijks voorstellen.

‘Vrijheid op straat’ is het thema van de nationale herdenking dit jaar.
Vrijheid op straat! Je hoort het uitroepteken achter die woorden.
Of moeten we zeggen: ‘Vrijheid ligt niet op straat?’
Het thema is actueler dan ooit, en heeft een internationaal bereik. Denkt u maar aan alle beelden die we de afgelopen maanden aan ons voorbij zagen komen: Egypte, Libië, Tunesië, Bahrein, Syrië.
We hebben met eigen ogen gezien dat vrijheid in veel landen niet vanzelfsprekend is. Dat mensen nog steeds onderdrukt worden. Maar dat er een moment komt dat ze opstaan en roepen: nu is het genoeg! Geef me mijn land terug! Geef me mijn straat terug! Geef me mijn vrijheid terug!

Morgen, op 5 mei, vieren wij dat we 66 jaar geleden zijn bevrijd en herdenken we de opofferingen die daarvoor tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn gebracht.
Vandaag, 4 mei, staan we stil bij alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.
Maar we herdenken óók de burgers en militairen die waar ook ter wereld zijn omgekomen in oorlogen en bij vredesmissies.
Mensen die hun leven hebben gegeven voor onze vrijheid, of voor de vrijheid van hen, hier ver vandaan.
Zij leefden niet voor zichzelf.

Vandaag de dag word ik getroffen door de woorden van mevrouw Dorine Manson, directeur van Vluchtelingenwerk Nederland, die zegt: ‘Mijn gevoel is dat we ons steeds minder kunnen én willen inleven in mensen die oorlogen meemaken, of leven onder het juk van een totalitair systeem. Mensen die voor de keuze komen te staan om te vluchten of hun leven in gevaar te brengen. We hebben af en toe een flinke wake-up call nodig. Alleen daarom al blijft de viering van 4 en 5 mei erg belangrijk.’
Dames en heren, jongens en meisjes hier aanwezig, ik onderschrijf deze woorden van mevrouw Manson van harte.
Ik hoop dat u tot in lengte van jaren bij deze herdenking aanwezig zult zijn, en volgend jaar allemaal een vriend of vriendin, of een buurvrouw, of uw kinderen meeneemt.
Want wij moeten stilstaan bij vrede en vrijheid.

Vorige week hebben veel Nederlanders, ook in Breda, een Koninklijke onderscheiding gekregen, bijvoorbeeld omdat ze zich inzetten voor de vrijheid van een ander, of zich verzetten tegen de schendingen van vrijheden.
Sommigen doen dit door geld in te zamelen voor organisaties die zich inzetten voor vrijheden.
Anderen zetten zich zelf fysiek in voor de vrijheid van een ander door bijvoorbeeld scholen te bouwen of waterputten te slaan.
Weer anderen steunen de vrijheid van mensen door lidmaatschap van religieuze gemeenschappen, of organiseren handtekeningenacties voor een goed doel.
Allemaal mensen die voorwaarden scheppen voor vrijheid en daar succesvol in zijn.

Vrijheid is van ons allemaal.

Ook bij jou, op school, waar alle kinderen het recht hebben om te leren en te spelen, waar alle kinderen mogen meedoen en erbij horen.
Stel je voor dat je niet bij de groep hoort, dat je niet mag meedoen.
Dan word je uitgesloten, buitengesloten.
Zo willen wij niet zijn.

Ook daarom herdenken wij.

Vrijheid is voor ons allemaal.

Vrijheid begint bij jezelf, in je eigen straat.

Ik sluit af met het gedicht van Pien Storm van Leeuwen, dat deel uitmaakt van het Joods monument in het Wilhelminapark in Breda. Het monument is onthuld op 7 april jongstleden ter nagedachtenis aan de 118 Bredase Joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vermoord.

Het gedicht van Pien Storm van Leeuwen is méér dan een overdenking. Het houdt ons een spiegel voor.
Het is een waarschuwing tegen overheersing, discriminatie en uitsluiting.

Dit nooit meer.

Als binnen staat en stad
geborgenheid niet langer allen geldt
men joodse medeburgers buitensluit; hen alle recht ontzegt

als waan regeert
en vrijheid brijzelt onder laars en laster
meedogenloos men medemensen dwingt te gaan

ziet een beschaving
langs ’t scherp van scherven
zijn hellevelden aan

1940-1945